Program za sprečavanje pranja novca za računovođe

PROGRAM ZA SPREČAVANJE PRANJA NOVCA I FINANSIRANJA TERORIZMA – LICA KOJA SE BAVE PRUŽANJEM RAČUNOVODSTVENIH USLUGA

Na osnovu Zakona o sprečavanju pranja novca i finansiranja terorizma („Sl. glasnik RS“, br. _______________ – dalje: Zakon), Zakona o ograničavanju raspolaganja imovinom u cilju sprečavanja terorizma („Sl. glasnik RS“, br. _______________), a u vezi sa Smernicama za procenu rizika od pranja novca i finansiranja terorizma kod preduzetnika i pravnih lica koja se bave pružanjem računovodstvenih usluga i faktoring društava od 22. 3.2022.godine, objavljene na sajtu Uprave za sprečavanje pranja novca ____________________ (navesti naziv obveznika) dana __________ godine donosi

PROGRAM ZA SPREČAVANJE PRANJA NOVCA I FINANSIRANJA TERORIZMA

Program za sprečavanje pranja novca i finansiranja terorizma uređuje radnje i mere poznavanja i praćenja stranke koje se preduzimaju kod ____________________ (navesti naziv obveznika), u cilju efikasnog upravljanja rizikom od pranja novca i finansiranja terorizma i obuhvata sledeće radnje i mere, a naročito:

radnje i mere poznavanja stranke i praćenje njenog poslovanja;
dostavljanje informacija, podataka i dokumentacije Upravi za sprečavanje pranja novca (dalje: USPN);
određivanje ovlašćenog lica i njegovog zamenika, kao i obezbeđivanje uslova za njihov rad;
redovno stručno obrazovanje, osposobljavanje i usavršavanje zaposlenih;
obezbeđivanje redovne unutrašnje kontrole izvršavanja obaveza iz ovog zakona, kao i interne revizije ako je to u skladu sa obimom i prirodom poslovanja obveznika;
izradu indikatora za prepoznavanje lica i transakcija za koje postoje osnovi sumnje da se radi o pranju novca ili finansiranju terorizma;
vođenje evidencija, zaštitu i čuvanje podataka iz tih evidencija;
integritet zaposlenih;
postupak za interno prijavljivanje kršenja zakona.

Definicije pojmova

Pranje novca:

konverzija ili prenos imovine stečene izvršenjem krivičnog dela;
prikrivanje ili netačno prikazivanje prave prirode, porekla, mesta nalaženja, kretanja, raspolaganja, vlasništva ili prava u vezi sa imovinom koja je stečena izvršenjem krivičnog dela;
sticanje, držanje ili korišćenje imovine stečene izvršenjem krivičnog dela.

Finansiranje terorizma – obezbeđivanje ili prikupljanje imovine ili pokušaj njenog obezbeđivanja ili prikupljanja, u nameri da se koristi ili sa znanjem da može biti korišćena, u celosti ili delimično, za izvršenje terorističkog akta od strane terorista i/ili od strane terorističkih organizacija. Pod finansiranjem terorizma smatra se i podstrekavanje i pomaganje u obezbeđivanju i prikupljanju imovine, bez obzira da li je teroristički akt izvršen i da li je imovina korišćena za izvršenje terorističkog akta;

Imovina – imovina jesu stvari, novac, prava, hartije od vrednosti i druge isprave u bilo kom obliku, kojima se može utvrditi pravo svojine i druga prava;

Stranka – fizičko lice, preduzetnik, pravno lice, lice stranog prava i lice građanskog prava koje vrši transakciju ili uspostavlja poslovni odnos sa računovođom;

Trast – lice stranog prava koje jedno lice, osnivač (settlor, trustor) uspostavlja za života ili po smrti, a koje poverava imovinu na raspolaganje i upravljanje povereniku (trustee) u korist korisnika (beneficiary) ili u neku posebno naznačenu svrhu, i to tako da: imovina nije deo imovine osnivača trasta; pravo svojine na imovini trasta ima poverenik koji imovinu drži, koristi i njome raspolaže u korist korisnika ili osnivača, a u skladu sa uslovima trasta; ugovorom o trastu obavljanje određenih poslova se može poveriti i zaštitniku (trust protector), čija je osnovna uloga da obezbedi da se imovinom trasta raspolaže i upravlja tako da se u punoj meri ostvare ciljevi uspostavljanja trasta; korisnik je fizičko lice ili grupa lica u čijem interesu je lice stranog prava osnovano ili posluje, bez obzira na to da li je to lice ili grupa lica određena ili odrediva;

Transakcija – prijem, davanje, zamena, čuvanje, raspolaganje ili drugo postupanje sa imovinom kod agencije;

Rizik od pranja novca i finansiranja terorizma – rizik da će određena stranka posredno ili neposredno zloupotrebiti poslovni odnos, ili uslugu za pranje novca i finansiranje terorizma;

Sumnjive transakcije – transakcije u vezi kojih postoje osnovi sumnje za pranje novca i finansiranje terorizma, a prepoznaju se na osnovu pokazatelja (indikatora) utvrđenih listom koju izrađuje agencija, u skladu sa Zakonom;

Lica građanskog prava – udruženja pojedinaca koja udružuju ili će udruživati novac ili drugu imovinu za određenu namenu;

Stvarni vlasnik stranke – fizičko lice koje posredno ili neposredno ima u svojini ili kontroliše stranku; stranka iz ove tačke uključuje i fizičko lice;

Stvarni vlasnik privrednog društva odnosno drugog pravnog lica – fizičko lice, koje je posredno ili neposredno imalac 25% ili više poslovnog udela, akcija, prava glasa ili drugih prava, na osnovu kojih učestvuje u upravljanju pravnim licem, odnosno učestvuje u kapitalu pravnog lica sa 25% ili više udela, odnosno fizičko lice koje posredno ili neposredno ima preovlađujući uticaj na vođenje poslova i donošenje odluka; fizičko lice, koje privrednom društvu posredno obezbedi ili obezbeđuje sredstva i po tom osnovu ima pravo da bitno utiče na donošenje odluka organa upravljanja privrednim društvom prilikom odlučivanja o finansiranju i poslovanju;

Stvarni vlasnik trasta – osnivač, poverenik, zaštitnik, korisnik ako je određen, kao i lice koje ima dominantan položaj u upravljanju trastom; odredba ove tačke se analogno primenjuje na stvarnog vlasnika drugog lica stranog prava;

Poslovni odnos – poslovni, profesionalni ili komercijalni odnos između stranke i obveznika koji je u vezi sa vršenjem delatnosti obveznika i za koji se u trenutku uspostavljanja očekuje da će trajati;

Lični dokument – važeća isprava sa fotografijom izdata od strane nadležnog državnog organa (lična karta, pasoš, vozačka dozvola i dr);

Of-šor pravno lice – strano pravno lice koje ne obavlja ili ne sme da obavlja proizvodnu ili trgovinsku delatnost u državi u kojoj je registrovano, a u skladu sa listom država koja čini deo ovih procedura;

Anonimno društvo – strano pravno lice sa nepoznatim vlasnicima ili upravljačima;

Funkcioner – funkcioner druge države (dalje: strani funkcioner), funkcioner međunarodne organizacije i funkcioner Republike Srbije (dalje: domaći funkcioner);

Član uže porodice funkcionera – bračni ili vanbračni partner, roditelji, braća i sestre, deca, usvojena deca i pastorčad, i njihovi bračni ili vanbračni partneri;

Bliži saradnik funkcionera – fizičko lice koje ostvaruje zajedničku dobit iz imovine ili uspostavljenog poslovnog odnosa ili ima bilo koje druge bliske poslovne odnose sa funkcionerom (npr. fizičko lice koje je formalni vlasnik pravnog lica ili lica stranog prava, a stvarnu dobit ostvaruje funkcioner);

Strani funkcioner – fizičko lice koje obavlja ili je u poslednje četiri godine obavljalo visoku javnu funkciju u drugoj državi, i to:

(1) šef države i/ili vlade, član vlade i njegov zamenik,

(2) izabrani predstavnik zakonodavnog tela,

(3) sudija vrhovnog i ustavnog suda ili drugog sudskog organa na visokom nivou, protiv čije presude, osim u izuzetnim slučajevima, nije moguće koristiti redovni ili vanredni pravni lek,

(4) član računskog suda, odnosno vrhovne revizorske institucije i članovi organa upravljanja centralne banke,

(5) ambasador, otpravnik poslova i visoki oficir oružanih snaga,

(6) član upravnog i nadzornog organa pravnog lica koje je u većinskom vlasništvu strane države,

(7) član organa upravljanja političke stranke;

Funkcioner međunarodne organizacije – fizičko lice koje obavlja ili je u poslednje četiri godine obavljalo visoku javnu funkciju u međunarodnoj organizaciji, kao što je: direktor, zamenik direktora, član organa upravljanja, ili drugu ekvivalentnu funkciju u međunarodnoj organizaciji;

Domaći funkcioner – fizičko lice koje obavlja ili je u poslednje četiri godine obavljalo visoku javnu funkciju u zemlji, i to:

(1) predsednik države, predsednik Vlade, ministar, državni sekretar, posebni savetnik ministra, pomoćnik ministra, sekretar ministarstva, direktor organa u sastavu ministarstva i njegovi pomoćnici, i direktor posebne organizacije, kao i njegov zamenik i njegovi pomoćnici,

(2) narodni poslanik,

(3) sudije Vrhovnog kasacionog, Privrednog apelacionog i Ustavnog suda,

(4) predsednik, potpredsednik i član saveta Državne revizorske institucije,

(5) guverner, viceguverner i član Saveta guvernera Narodne banke Srbije,

(6) lice na visokom položaju u diplomatsko-konzularnim predstavništvima (ambasador, generalni konzul, otpravnik poslova),

(7) član organa upravljanja u javnom preduzeću ili privrednom društvu u većinskom vlasništvu države,

(8) član organa upravljanja političke stranke;

Najviše rukovodstvo – lice ili grupa lica koja, u skladu sa Zakonom, vodi i organizuje poslovanje obveznika i odgovorno je za obezbeđivanje zakonitosti rada (definisati u zavisnosti od oblika organizovanja – direktor, npr);

Prethodno krivično delo – krivično delo iz koga je proistekla imovina koja je predmet krivičnog dela pranja novca, bez obzira na to da li je izvršeno u Republici Srbiji ili inostranstvu;

Ovlašćeno lice – lice koje je imenovano za obavljanje poslova u skladu sa Zakonom;

Označeno lice – fizičko lice, pravno lice, kao i grupa ili udruženje, registrovano ili neregistrovano, koje je označeno i stavljeno na listu terorista, terorističkih organizacija ili finansijera terorista na osnovu: odgovarajućih rezolucija Saveta bezbednosti Ujedinjenih nacija ili akata međunarodnih organizacija čiji je država član, predloga nadležnih državnih organa ili na osnovu obrazloženog zahteva strane države.

Ograničavanje raspolaganja imovinom – privremena zabrana prenosa, konverzije, raspolaganja i premeštanja imovine ili privremeno upravljanje tom imovinom na osnovu odluke nadležnog državnog organa.

Treće lice – banka, društvo za upravljanje investicionim fondovima, društvo za upravljanje dobrovoljnim penzijskim fondovima, brokersko-dilersko društvo, društvo za reviziju ili samostalni revizor, institucije elektronskog novca, platne institucije, faktoring društva, JP Pošta Srbije, društvo koje ima dozvolu za obavljanje poslova životnog osiguranja iz Srbije ili druge države pod uslovom da podleže obaveznoj zakonskoj registraciji za obavljanje delatnosti, primenjuje radnje i mere poznavanja i praćenja stranke, vodi evidencije na način koji je jednak ili sličan načinu propisanom u Zakonu, i adekvatno je nadzirano u vršenju poslova sprečavanja i otkrivanja pranja novca i finansiranja terorizma.

Radnje i mere poznavanje stranke i praćenje njenog poslovanja

Poznavanje i praćenje stranke podrazumeva:

– utvrđivanje identiteta stranke;

– proveru identiteta stranke na osnovu dokumenata, podataka ili informacija pribavljenih iz pouzdanih i verodostojnih izvora;

– utvrđivanje stvarnog vlasnika stranke i provere njegovog identiteta;

– pribavljanje informacija o svrsi i nameni poslovnog odnosa i procenu njihove verodostojnosti;

– pribavljanje i procenu verodostojnosti informacija o poreklu imovine koja je ili će biti predmet poslovnog odnosa, u skladu sa procenom rizika;

– redovno praćenje poslovanja i proveravanja usklađenosti aktivnosti stranke sa prirodom poslovnog odnosa i uobičajenim obimom i vrstom poslovanja stranke.

____________________ (naziv) je dužna da odbije ponudu za uspostavljanje poslovnog odnosa ako ne može da izvrši radnje i mere poznavanja i praćenja stranke, a ako je poslovni odnos već uspostavljen dužna je da ga raskine, o čemu sačinjava službenu belešku u pismenoj formi, i razmatra da li postoje osnovi sumnje da se radi o pranju novca ili finansiranju terorizma.

Navedene radnje i mere poznavanja i praćenja stranke se primenjuju:

pre uspostavljanja poslovnog odnosa sa strankom;
kada u vezi sa strankom postoje osnovi sumnje da se radi o pranju novca ili finansiranju terorizma;
kada postoji sumnja u istinitost ili verodostojnost pribavljenih podataka o stranci ili stvarnom vlasniku stranke.

Radnje i mere poznavanja i praćenja stranke mogu biti pojednostavljene, koje se primenjuju na stranke niskog rizika, opšte koje se primenjuju na stranke srednjeg rizika i pojačane, koje se primenjuju na stranke visokog rizika.

(NAPOMENA: Obveznik može odlučiti da ima i više kategorija rizika, ali ovo je minimum.)

Opšte radnje i mere poznavanja i praćenja stranke

Identifikacija stranke fizičkog lica

Prilikom uspostavljanja poslovnog odnosa sa fizičkim licem, zaposleni koji zaključuje poslovni odnos sa strankom (odnosno, drugo lice, u zavisnosti od toga ko sprovodi radnje i mere poznavanja i praćenja stranke) pribavlja sledeće podatke:

– ime i prezime;

– datum i mesto rođenja;

– JMBG građana;

– prebivalište ili boravište;

– vrstu i broj ličnog dokumenta sa datumom, mestom izdavanja i nazivom izdavaoca.

Podaci se pribavljaju uvidom u lični dokument (lična karta, pasoš i sl) uz obavezno prisustvo lica čija se identifikacija vrši. Ako iz tog dokumenta nije moguće pribaviti sve propisane podatke, podaci koji nedostaju pribavljaju se iz druge službene isprave. Podaci koje, iz objektivnih razloga nije moguće pribaviti na taj način, pribavljaju se neposredno od stranke. Lični dokument se kopira, i na kopiji upisuje datum, vreme i lično ime lica koje je izvršilo uvid.

Ako prilikom utvrđivanja i provere identiteta stranke na osnovu ovog člana obveznik posumnja u istinitost prikupljenih podataka ili verodostojnost isprava iz kojih su podaci pribavljeni, dužan je da od stranke pribavi pismenu izjavu o istinitosti i verodostojnosti podataka i isprava.

Ako se poslovni odnos uspostavlja preko punomoćnika ili zakonskog zastupnika, identifikuje se i punomoćnik, odnosno zakonski zastupnik i stranka (po zakonu visokorizična stranka, na koju se primenjuju pojačane radnje i mere poznavanja i praćenja stranke).

Pribavlja se i overeno pismeno ovlašćenje (punomoćje), ili druge javne isprave kojim se dokazuje svojstvo zakonskog zastupnika.

Identifikacija pravnog lica i preduzetnika

Prilikom uspostavljanja poslovnog odnosa sa preduzetnikom, odnosno pravnim licem, prikupljaju se podaci o:

– poslovnom imenu i pravnoj formi, adresi, sedištu, MB i PIB;

– svrsi i nameni poslovnog odnosa, delatnosti i poslovnoj aktivnosti;

– imenu i prezimenu, datumu i mestu rođenja, prebivalištu ili boravištu i JMBG preduzetnika, vrsti i broju ličnog dokumenta, sa datumom, mestom izdavanja i nazivom izdavaoca.

Podaci za domaća pravna lica i preduzetnike se prikupljaju uvidom u sajt APR, izvod se štampa i na njemu upisuje lično ime lica koje je izvršilo uvid (datum i vreme štampanja već postoji na odštampanom izvodu).

Podaci za strana pravna lica, odnosno lica koja se ne registruju u APR se pribavljaju na sledeći način:

– neposrednim uvidom u registar koji vodi nadležni organ države sedišta ili drugi zvanični javni registar,

– uvidom u original ili overenu kopiju dokumentacije iz registra koji vodi nadležni organ države sedišta stranke, ne stariju od tri meseca,

– iz originalnog dokumenta ili overene kopije dokumenta ili druge poslovne dokumentacije koju dostavlja stranka,

– ukoliko neki od podataka nedostaju iz objektivnih razloga, pribavljaju se iz pismene izjave stranke.

Identifikacija zastupnika stranke pravnog lica ili lica stranog prava

Ukoliko je zastupnik stranke (pravnog lica ili lica stranog prava) fizičko lice, zastupnik se identifikuje na način opisan za identifikaciju stranke fizičkog lica.

Ukoliko je zastupnik stranke (pravnog lica ili lica stranog prava) pravno lice, zastupnik se identifikuje na način opisan za identifikaciju stranke pravnog lica.

Podaci se pribavljaju uvidom u original ili overenu kopiju dokumentacije iz registra koji vodi nadležni organ države sedišta pravnog lica ili neposrednim uvidom u zvanični javni registar, odnosno akta kojim se određuje lice ovlašćeno za zastupanje ukoliko u dokumentaciji iz registra nije naveden ovaj podatak.

Na kopiji koju čuva, odnosno odštampanom izvodu, upisuje se datum, vreme i lično ime lica koje je izvršilo uvid u original ili overenu kopiju, odnosno zvanični javni registar.

Utvrđivanje i provera identiteta prokuriste i punomoćnika stranke – pravnog lica, lica stranog prava i preduzetnika

Ako u ime stranke – pravnog lica, lica stranog prava i preduzetnika poslovni odnos uspostavlja prokurista ili punomoćnik, utvrđuje se identitet punomoćnika/prokuriste iz pismenog ovlašćenja koje je izdao zastupnik stranke.

Na utvrđivanje i proveru identiteta punomoćnika shodno se primenjuju pravila za utvrđivanje i proveru identiteta stranke – fizičkog lica.

Utvrđuje se identitet zastupnika pravnog lica koji je dao pismeno ovlašćenje pribavljanjem sledećih podataka:

– ime i prezime,

– datum i mesto rođenja,

– prebivalište ili boravište,

– JMBG,

– vrstu i broj ličnog dokumenta, datum i mesto izdavanja.

Podaci se pribavljaju uvidom u original ili overenu kopiju dokumenta iz registra koji vodi nadležni organ države sedišta pravnog lica ili neposrednim uvidom u zvanični javni registar, odnosno akta kojim se određuje lice ovlašćeno za zastupanje ukoliko u dokumentaciji iz registra nije naveden ovaj podatak.

Na kopiji koju čuva, odnosno odštampanom izvodu upisuje se datum, vreme i lično ime lica koje je izvršilo uvid u original ili overenu kopiju, odnosno zvanični javni registar.

Obveznik je dužan da podatke o zastupniku koji nedostaju pribavi iz kopije ličnog dokumenta zastupnika koju čuva u skladu sa zakonom. Ako iz tog dokumenta nije moguće dobiti sve propisane podatke, podaci koji nedostaju pribavljaju se iz pismene izjave prokuriste ili punomoćnika.

Utvrđivanje i provera identiteta lica građanskog prava

Ukoliko je stranka lica građanskog prava utvrđuje se i proverava identitet lica ovlašćenog za zastupanje na način propisan za identifikaciju fizičkih lica, pribavlja se pismeno ovlašćenje za zastupanje, kao i podaci o nazivu lica građanskog prava, utvrđuje se svrha i namena uspostavljanja poslovnog odnosa i to iz zahteva za uspostavljanje drugog poslovnog odnosa, odnosno iz pismene izjave lica ovlašćenog za zastupanje. Na fotokopiji pismenog ovlašćenja zaposleni upisuje datum, vreme identifikacije i svoje lično ime.

Identifikacija stvarnog vlasnika stranke – pravnog lica ili lica stranog prava

Zaposleni je dužan da utvrdi stvarnog vlasnika stranke koja je pravno lice ili lice stranog prava i da o stvarnom vlasniku pribavi podatke o imenu i prezimenu, datumu rođenja i adresi (može se pribaviti i kopija ličnog dokumenta stvarnog vlasnika).

Podaci se pribavljaju uvidom u registar Agencije za privredne registre (dalje: APR) odnosno uvidom u javni registar druge države ili uvidom u original ili overenu kopiju dokumentacije iz registra koja ne sme biti starija od tri meseca za stranku, odnosno šest meseci za lice koje se javlja u vlasničkoj strukturi stranke.

Ukoliko se uvidom u zvanični javni registar ne mogu pribaviti svi podaci, podaci koji nedostaju, pribavljaju se iz originalnog dokumenta ili overene kopije dokumenta ili druge poslovne dokumentacije (osnivački akt, zapisnik sa skupštine, zapisnik sa sednica organa upravljanja i dr), koju dostavlja zastupnik, prokurista ili punomoćnik stranke.

Ako iz objektivnih razloga neke od podataka nije moguće pribaviti na opisani način, pribavljaju se iz komercijalnih i drugih dostupnih baza i izvora podataka, ili iz pismene izjave zastupnika, prokuriste ili punomoćnika stranke i stvarnog vlasnika stranke.

O svakom od preduzetih koraka sačuvati dokaz (e-mail korespondencija, izvod iz registra, poslovna dokumentacija).

Ukoliko, i nakon preduzetih radnji radi utvrđivanja stvarnog vlasnika, nije moguće utvrditi njegov identitet, utvrđuje se identitet jednog ili više fizičkih lica koje obavljaju funkciju najvišeg rukovodstva u stranci.

Preduzimaju se razumne mere da proveri identitet stvarnog vlasnika i da zna vlasničku i upravljačku strukturu stranke i njegove stvarne vlasnike.

Obveznik je dužan da izvrši uvid u centralnu evidenciju stvarnih vlasnika. Ukoliko se podaci o evidentiranom i utvrđenom stvarnom vlasniku ne slažu, obveznik će tražiti objašnjenje od zakonskog zastupnika stranke, a zatim će, u zavisnosti od situacije postupiti na jedan od sledećih načina:

– Prikupiti dodatnu informaciju kako bi potvrdio da je stvarni vlasnik evidentiran u centralnoj evidenciji zaista stvarni vlasnik

– Uputiti stranku da ispravi podatke u centralnoj evidenciji

– Razmotriti da li postoji sumnja u pranje novca i ukoliko postoji, takvu informaciju dostaviti Upravi.

Pribavljanje informacija o svrsi i nameni poslovnog odnosa i procena njihove verodostojnosti

Svrha i namena poslovnog odnosa je jedna od osnovnih radnji i mera poznavanja i praćenja stranke. Primenjuje se uvek, bez obzira na procenu rizika.

Informacija o svrsi i nameni poslovnog odnosa pribavlja se iz zahteva za uspostavljanje poslovnog odnosa, ili iz posebne izjave stranke, odnosno njenog stvarnog vlasnika.

Pojačane radnje i mere poznavanja i praćenja stranke

Pored opštih radnji i mera, pojačane radnje i mere podrazumevaju još neke dodatne aktivnosti koje obveznik preduzima jer je na osnovu Zakona, ili na osnovu procene rizika obveznika, stranka svrstana u visok rizik od pranja novca ili finansiranja terorizma. Visok stepen rizika od pranja novca i finansiranja terorizma zahteva prikupljanje dodatnih informacija o prirodi poslovnog odnosa, i češće praćenje poslovanja stranke.

Pojačane radnje i mere primenjuju se:

– prilikom primene novih tehnoloških dostignuća i novih usluga, a u skladu sa procenom rizika;

– kod uspostavljanja poslovnog odnosa sa funkcionerom;

– kada stranka nije fizički prisutna pri utvrđivanju i proveri identiteta;

– kada je stranka ili pravno lice koje se javlja u vlasničkoj strukturi stranke of-šor pravno lice;

– kod uspostavljanja poslovnog odnosa sa strankom iz države koja ne primenjuje standarde u ovoj oblasti a koje su u prilogu ovog programa;

– kada se na osnovu analize rizika utvrdi da postoji visok stepen rizika od pranja novca ili finansiranja terorizma.

Pojačane radnje i mere prilikom primene novih tehnoloških dostignuća

Prilikom uvođenja nove usluge u poslovnu praksu, ili novog načina pružanja nove usluge, Ovlašćeno lice je dužno da proceni rizik od pranja novca i finansiranja terorizma.

Ovlašćeno lice je naročito dužno da proceni rizik od korišćenja savremenih tehnologija u pružanju postojećih ili novih usluga.

(NAPOMENA:
jedna usluga vođenja poslovnih knjiga može biti neznatnog rizika od pranja novca ili finansiranja terorizma, jer se računovodstvene usluge pružaju od strane agencije u maloj sredini, gde Ovlašćeno lice i lično poznaje sve stranke. Ako se uvede poslovna praksa da se stranka ne pojavljuje, niko je ne poznaje, a sve naloge za knjiženje dostavlja elektronskim putem, rizik pružanja usluge na novi način se mora proceniti.)

Ukoliko Ovlašćeno lice oceni da postoji rizik od pranja novca za nove ili postojeće usluge, Ovlašćeno lice je dužno i da predvidi dodatne mere koje umanjuju taj rizik (poseta stranci u njenom sedištu, dodatna verifikacija identiteta itd).

Pojačane radnje i mere kod uspostavljanja poslovnog odnosa sa funkcionerom

Zaposleni koji uspostavlja poslovni odnos sa strankom je dužan da utvrdi da li je stranka ili njen stvarni vlasnik funkcioner i to pretragom javno dostupnih podataka, pri čemu se, za domaće funkcionere koristi baza podataka Agencije za borbu protiv korupcije http://www.acas.rs/acasPublic/funkcionerSearch.htm (preporuka je da obveznici koji imaju više zaposlenih iskoriste još neki način za pretragu, komercijalne baze podataka, pismena izjava stranke itd), a za strane funkcionere i funkcionere međunarodne organizacije, osim pretrage u javnom pretraživaču (google), koristi se i pretraga diplomata dostupna na sajtu Ministarstva spoljnih poslova http://www.mfa.gov.rs/sr/index.php/diplomatsko-konzularna-predstavnistva/misije-u-srbiji?lang=lat

Ukoliko se na osnovu pretrage javno dostupnih podataka utvrdi da se radi o funkcioneru, njegovom bližem saradniku ili članu uže porodice, zaposleni je dužan da:

pribavi podatke o poreklu imovine koja je predmet poslovnog odnosa, i to na osnovu pismene izjave stranke, odnosno stvarnog vlasnika stranke, čiji obrazac je u prilogu ovog programa,
pribavi podatke o celokupnoj imovini funkcionera, i to pretragom javno dostupnih podataka,
pre nego što uspostavi poslovni odnos, zatraži saglasnost člana najvišeg rukovodstva iz člana 52. stav 3. Zakona (direktor koji mora biti određen imenom i prezimenom i funkcijom i podaci dostavljeni USPN),
prati poslovanje funkcionera sa dužnom pažnjom.

Isti postupak se primenjuje ukoliko se u postupku utvrđivanja stvarnog vlasnika pravnog lica, dođe do informacije da je stvarni vlasnik pravnog lica funkcioner.

Podaci, informacije i dokumentacija pribavljeni u skladu sa ovim odeljkom čuvaju se u dosijeu stranke.

Ukoliko, u toku trajanja poslovnog odnosa, zaposleni dođe do saznanja da je stranka ili stvarni vlasnik stranke postao funkcioner, njegov bliži saradnik ili član uže porodice, pribavlja se saglasnost člana najvišeg rukovodstva (određenog po članu 52. stav 3. Zakona) za nastavak poslovnog odnosa.

Pojačane radnje i mere kada stranka nije fizički prisutna prilikom uspostavljanja poslovnog odnosa

Ukoliko stranka (fizičko ili pravno lice) nije prisutna prilikom uspostavljanja poslovnog odnosa, već u njeno ime poslovni odnos uspostavlja punomoćnik, to pravno lice mora biti visokorizično.

Osim opštih radnji i mera poznavanja i praćenja stranke, preduzima se neka od dodatnih mera: prikuplja se dodatna dokumentacija (dodatne isprave, poslovna dokumentacija i dr), utvrđuje se razlog zbog kojeg stranka nije fizički prisutna kod obveznika, ukoliko je stranka nerezidentno pravno ili fizičko lice, pribavlja se podatak o razlogu uspostavljanja poslovnog odnosa u Srbiji.

Pojačane radnje i mere sa strankom iz države koja ne primenjuje standarde u oblasti sprečavanja pranja novca i finansiranja terorizma

Ukoliko se poslovni odnos uspostavlja, sa strankom iz države koja je na listi država koje ne primenjuju standarde u oblasti SPN i FT, a koju na osnovu Zakona utvrđuje ministar finansija, i koja je sastavni deo ovih procedura u Prilogu br. _____, zaposleni koji uspostavlja poslovni odnos primenjuje pojačane radnje i mere i to:

– primeni pojačane radnje i mere pozanavanja i praćenja stranke koje odgovaraju visokom riziku koji nosi poslovanje sa tom strankom;

– prikupi dodatne informacije o stvarnom vlasniku stranke ako se radi o pravnom licu;

– prikupi podatke o poreklu imovine koja je predmet poslovnog odnosa ili transakcije;

– prikupi dodatne informacije o svrsi i nameni poslovnog odnosa ili transakcije;

– dodatno proveri podnete isprave;

– pribavi odobrenje člana najvišeg rukovodstva iz člana 52. stav 3. ovog zakona za uspostavljanje ili nastavak poslovnog odnosa (direktora koji je imenovan i čiji su podaci dostavljeni Upravi);

– prati, sa dužnom pažnjom, transakcije i druge poslovne aktivnosti stranke u toku trajanja poslovnog odnosa;

– preduzme druge adekvatne mere radi otklanjanja rizika.

Pojačane radnje i mere u slučaju da je stranka ili lice koje se javlja u vlasničkoj strukturi stranke of-šor pravno lice

Ukoliko je stranka ili lice u vlasničkoj strukturi stranke lice iz of-šor države, zaposleni koji uspostavlja poslovni odnos primenjuje pojačane radnje i mere poznavanja i praćenja stranke:

– utvrđuje razloge uspostavljanja poslovnog odnosa u Republici Srbiji, o čemu zaposleni pribavlja izjavu zastupnika stranke (ili će zaposleni da napiše belešku u kojoj će navesti da je pitao stranku zašto uspostavlja poslovni odnos u Srbiji i zabeležiti odgovor. Ili, može da uz zahtev za uspostavljanje poslovnog odnosa postavi to pitanje);

– dodatno potvrdi podatke o vlasničkoj strukturi, korišćenjem javno dostupnih baza podataka.

Ukoliko stranka – of-šor pravno lice ili lice koje u vlasničkoj strukturi ima of-šor pravno lice je lice sa komplikovanom vlasničkom strukturom, koja se javlja u više slojeva, uključuje pravna lica iz više jurisdikcija ili je razgranata, od stvarnog vlasnika ili zastupnika stranke pribavlja se pismena izjava o razlozima te strukture. U ovom slučaju, zaposleni razmatra da li činjenica da se radi o komplikovanoj vlasničkoj strukturi of-šor pravnog lica predstavlja osnov sumnje u pranje novca, i o tome sačinjava službenu belešku koju dostavlja ovlašćenom licu.

Pojačane radnje i mere u odnosu na stranku koja je svrstana u visok rizik na osnovu analize rizika

Ukoliko je stranka svrstana u visok rizik na osnovu popunjavanja upitnika o analizi rizika, koji je sastavni deo ovog programa, na stranku se, osim opštih primenjuju dodatne radnje i mere koje ublažavaju rizik zbog kojeg je stranka visokorizična, a posebno se pribavljaju podaci i informacije o poreklu imovine koja je ili će biti predmet poslovnog odnosa. Na primer, ukoliko je stranka u visokom riziku zbog toga što je bilo teško utvrditi stvarnog vlasnika, primenjuje se dodatna radnja i mera potvrđivanja stvarnog vlasnika; ako je stranka u visokom nivou rizika zbog rizične delatnosti, pribaviće se dodatni podaci koji se odnose na svrhu poslovnog odnosa (očekivani obim plaćanja, najčešće očekivane partnere, vrstu robe ili usluga koju će plaćati itd).

Pojednostavljene radnje i mere poznavanja i praćenja stranke

Pojednostavljene mere poznavanja i praćenja stranke pri uspostavljanju poslovnog odnosa se primenjuju kada je stranka:

– banka, društvo za upravljanje investicionim i penzionim fondom, davalac finansijskog lizinga, društvo za osiguranje, brokersko-dilersko društvo iz Srbije ili iz strane države u kojoj se primenjuju standardi za sprečavanje pranja novca i finansiranje terorizma koji su na nivou standarda EU ili višem;

– državni organ, organ autonomne pokrajine, organ jedinice lokalne samouprave, javna agencija, javno preduzeće, javna služba, javni fond, javni zavod ili komora;

– privredno društvo čije su izdate hartije od vrednosti uključene na organizovano tržište hartija od vrednosti koje se nalazi u Republici Srbiji ili državi u kojoj se primenjuju međunarodni standardi o sprečavanju pranja novca i finansiranja terorizma na nivou standarda EU ili viši, a koji se odnose na podnošenje izveštaja i dostavljanje podataka nadležnom regulatornom telu.

U ovom slučaju, potrebno je pribaviti sledeće podatke:

– poslovno ime i pravnu formu, adresu, sedište, matični broj i poreski identifikacioni broj pravnog lica ili preduzetnika koje uspostavlja poslovni odnos ili vrši transakciju, odnosno za koje se uspostavlja poslovni odnos ili vrši transakcija;

– ime i prezime, datum i mesto rođenja, prebivalište ili boravište, JMBG zastupnika, kao i vrstu i broj ličnog dokumenta, datum i mesto izdavanja;

– svrhu i namenu poslovnog odnosa, kao i informaciju o delatnosti i poslovnim aktivnostima stranke;

– namenu i pretpostavljenu prirodu poslovnog odnosa i datum uspostavljanja poslovnog odnosa i u slučaju kada se primenjuju pojednostavljene radnje i mere, utvrđuje se stvarni vlasnik stranke, osim ako se radi o stranci:

– privrednom društvu čije su izdate hartije od vrednosti uključene na organizovano tržište hartija od vrednosti koje se nalazi u Republici Srbiji ili državi u kojoj se primenjuju međunarodni standardi o sprečavanju pranja novca i finansiranja terorizma na nivou standarda EU ili viši,

– stranci koja je državni organ, organ autonomne pokrajine, organ jedinice lokalne samouprave, javna agencija, javni fond, javna služba, javni zavod ili komora.

Analiza rizika od pranja novca i finansiranja terorizma

U skladu sa članom 6. Zakona, analiza rizika se sastoji iz:

Analiza rizika od pranja novca i finansiranja terorizma na nivou obveznika

Da bi se utvrdila izloženost obveznika riziku od pranja novca i finansiranja terorizma, mora se doneti sud o pretnjama, ranjivostima i posledicama, odnosno mora se proceniti verovatnoća negativnog uticaja koji proizilazi iz rizika, kao i uticaj rizika na ciljeve poslovanja. Analiza rizika se, polazeći od pretpostavke da različiti proizvodi i usluge nisu podjednako ranjivi za zloupotrebu od strane kriminalaca, sastoji iz prepoznavanja rizika, odnosno identifikovanja klijenata, proizvoda, usluga, transakcija i geografskih područja koje su specifične za obveznika, odnosno stranku. Zavisno od karakteristika stranaka, proizvoda, usluga, transakcija, vidova poslovanja, razlikuje se i opasnost od pranja novca i finansiranja terorizma i ranjivost u odnosu na izloženost. Nakon prepoznavanja rizika, sprovodi se analiza sa ciljem da se utvrdi verovatnoća da će doći do pranja novca i finansiranja terorizma, analiza verovatnoće da će nastupiti određena pojava i procena negativnih efekata koji bi u tom slučaju mogli nastati. Na kraju, u fazi upravljanja rizicima, primenjuju se određena poslovna politika, procedura, adekvatni mehanizmi, kako bi se smanjio i eliminisao rizik. Dakle, svaka procena rizika mora sadržati akcioni plan kako bi se identifikovani rizici i umanjili. Poslednja faza je nadzor nad rizicima i ažuriranje rizika, u kojoj se preispituju rizici. Obveznik to može učiniti kroz interni sistem kontrola koje moraju biti u skladu sa procenom rizika. Procena rizika mora se periodično ažurirati kako bi se utvrdilo da li su se rizici promenili i u kolikoj meri su se promenili vidovi poslovanja ili strategije samih obveznika. Analiza rizika se sprovodi na godišnjem nivou, do 31.3. tekuće godine za prethodnu.

Analiza rizika na nivou stranke i poslovnog odnosa

Analiza rizika se donosi u cilju ocene verovatnoće da će se poslovanje računovodstvene agencije zloupotrebiti, odnosno da se može zloupotrebiti u svrhe pranja novca ili finansiranja terorizma, utvrđuje kriterijume za svrstavanje stranke u neku od kategorija rizika, kao i posledice i mere za adekvatno upravljanje rizikom.

U odnosu na stranke primenjuju se pojednostavljene, opšte i pojačane radnje i mere poznavanja i praćenja stranke, a u zavisnosti od analize rizika od pranja novca i finansiranja terorizma. Prilikom ocene rizika stranke uzimaju se u obzir geografski rizik, rizik stranke i rizik usluge, a rizik se procenjuje popunjavanjem upitnika koji je sastavni deo ovog programa, a koji predstavlja kombinaciju pitanja u vezi sa gore navedenim rizicima. Svako pitanje nosi određeni broj bodova, a u skladu sa opšteprihvaćenim standardima sprečavanja pranja novca i finansiranja terorizma. Stranka dobija rizik u zavisnosti od broja bodova na sledeći način:

Nivo rizika	Radnje i mere poznavanja i praćenja stranaka	Broj poena
Nizak	Pojednostavljene radnje i mere poznavanja i praćenja stranke	0-90
Srednji	Opšte radnje i mere poznavanja i praćenja stranke	91-199
Visok	Pojačane i opšte radnje i mere poznavanja i praćenja stranke	200-294

(NAPOMENA: Ovo je samo primer, može da se uredi potpuno drugačije.)

Praćenje poslovanja stranke, uključujući i ponovnu kategorizaciju rizika

Stranke visokog rizika se prate jednom u šest meseci, stranke srednjeg rizika jednom godišnje, a stranke niskog rizika jednom u dve godine.

Dostavljanje informacija, podataka i dokumentacije Upravi za sprečavanje pranja novca

Na zahtev USPN, Ovlašćeno lice dostavlja sve podatke i informacije u roku od osam dana od dana prijema zahteva. Rok može biti i kraći, a u naročito opravdanim uslovima na zahtev Ovlašćenog lica, rok može biti i duži.

USPN se dostavljaju i podaci o sumnjivim transakcijama/licima, koje se prepoznaju na osnovu liste indikatora, znanja i iskustva zaposlenih, i to odmah kada je transakcija izvršena, odnosno najkasnije odmah po saznanju za osnov sumnje u pranje novca.

U cilju postupanja u skladu sa Zakonom o ograničavanju raspolaganja imovinom u cilju sprečavanja terorizma („Sl. glasnik RS“, br. _______________), zaposleni proverava da li je buduća stranka označeno lice. Provera se vrši uvidom u listu označenih lica koja je objavljena na sajtu UN, odnosno sajtu USPN.

Ukoliko se utvrdi da se radi o označenom licu, obaveštenje se dostavlja USPN najkasnije u roku od 24 časa: telefonom, elektronskim putem, neposrednim dostavljanjem ili preporučenom pošiljkom, na Obrascu za prijavljivanje označenog lica, koji čini sastavni deo Pravilnika o načinu dostavljanja obaveštenja, informacija i podataka o označenom licu i njegovoj imovini („Sl. glasnik RS“, br. _______________). Obaveštenja dostavljena telefonom potvrđuju se u pismenoj formi.

Uz obaveštenje se dostavlja ime i prezime, adresa, odnosno naziv i sedište, kao i sva pisana ili elektronska dokumentacija i druge informacije od značaja za identifikaciju označenog lica, imovine i posla ili drugih sličnih odnosa.

Poslovna aktivnost se obustavlja odmah sve do prijema rešenja o ograničavanju raspolaganja imovinom ili obaveštenja da rešenje nije doneto, a najduže sedam dana od dana dostavljanja obaveštenja USPN.

Određivanje ovlašćenog lica i njegovog zamenika, kao i obezbeđivanje uslova za njihov rad

_____________________________(uneti naziv agencije) je dužna da imenuje Ovlašćeno lice i njegovog zamenika. (Ako obveznik ima jednog zaposlenog, taj zaposleni se smatra ovlašćenim licem.)

Ovlašćeno lice ima sledeće zadatke:

– stara se o uspostavljanju, delovanju i razvoju sistema za sprečavanje pranja novca i finansiranja terorizma i predlaže rukovodstvu odgovarajuće mere za njegovo unapređenje;

– obezbeđuje pravilno i blagovremeno dostavljanje podataka USPN;

– učestvuje u izradi internih akata;

– učestvuje u izradi smernica za vršenje unutrašnje kontrole i organizuje sprovođenje unutrašnje kontrole;

– učestvuje u uspostavljanju i razvoju informatičke podrške;

– učestvuje u pripremi programa stručnog obrazovanja, osposobljavanja i usavršavanja zaposlenih;

– ovlašćeno lice samostalno obavlja zadatke i neposredno je odgovorno najvišem rukovodstvu.

U slučaju odsustva, Ovlašćeno lice menja njegov zamenik.

____________________ (uneti naziv agencije) određuje za člana najvišeg rukovodstva odgovornog za primenu Zakona ____________________ (uneti funkciju).

Podaci o Ovlašćenom licu i njegovom zameniku, kao i podaci o članu najvišeg rukovodstva, i to lično ime i naziv radnog mesta dostavljaju se USPN u roku od 15 dana od dana imenovanja, kao i svaku promenu tih podataka.

Ukoliko obveznik ima više od 7 zaposlenih, ovlašćeno lice i njegov zamenik moraju imati licencu za obavljanje tih poslova. Licencu izdaje Uprava, na period od 5 godina, a na osnovu položenog stručnog ispita.

Saradnja sa Ovlašćenim licem

Svi su dužni da Ovlašćenom licu obezbede pomoć i podršku pri vršenju poslova, kao i da ga redovno obaveštavaju o činjenicama koje su, ili koje bi mogle biti povezane sa pranjem novca i finansiranjem terorizma.

Zaposleni koji su u neposrednom ili posrednom kontaktu sa strankom, odnosno licem koje vrši transakciju su dužni da na zahtev Ovlašćenog lica, dostave sve potrebne odgovore i informacije.

Lista indikatora za prepoznavanje lica i interni izveštaj o sumnjivoj transakciji/licu

Lista indikatora za prepoznavanje lica i transakcija za koje postoje osnovi sumnje da se radi o pranju novca ili finansiranju terorizma, koja je sastavni deo ovog programa, obavezno sadrži indikatore objavljene na sajtu USPN.

Zaposleni koji je u neposrednom kontaktu sa strankom dostavlja Ovlašćenom licu, a u slučaju odsustva, njegovom zameniku, interni izveštaj u elektronskoj formi o sumnjivoj transakciji, sa navedenim razlogom koji ukazuje na sumnju. Osim primene liste indikatora za prepoznavanje osnova sumnje u pranje novca i finansiranje terorizma, zaposleni uzima u obzir i druge okolnosti koje ukazuju na postojanje osnova sumnje na pranje novca ili finansiranje terorizma. Zaposleni koji su u neposrednom kontaktu sa strankama dužni su da, u slučaju kada stranka od njih traži savet u vezi sa pranjem novca ili finansiranjem terorizma, o tome odmah obaveste Ovlašćeno lice, koje o tome obaveštava USPN odmah, a najkasnije u roku od tri dana od dana kada je stranka tražila savet.

Ovaj izveštaj sadrži dovoljno podataka koji omogućavaju identifikaciju stranke i obrazloženje situacije koja je sumnjiva, Ovlašćeno lice sprovodi dodatnu analizu, može prikupiti dodatne podatke i na osnovu analize donosi zaključak o prijavljivanju sumnjive transakcije. Ukoliko transakciju ne prijavi USPN, o tome sačinjava službenu belešku u kojoj obrazlaže zašto poslovanje nije sumnjivo, o čemu vodi evidenciju. Služenu belešku obveznik čuva 10 godina.

Ovlašćeno lice može i samostalno, bez dostavljanja internog izveštaja o sumnjivoj transakciji, a na osnovu sopstvenog znanja i iskustva i primene liste indikatora, dostaviti USPN i podatke o sumnjivoj transakciji/licu.

Sumnjive transakcije se dostavljaju na obrascu objavljenom na sajtu USPN. Obrazac se popunjava i dostavlja USPN u pismenom obliku, lično ili preporučenom pošiljkom na adresu USPN za sprečavanje pranja novca, Resavska 24, Beograd. O dostavljenoj sumnjivoj transakciji se čuva dokaz u skladu sa Zakonom. O sumnjivim transakcijama se vodi evidencija, u elektronskom obliku.

(NAPOMENA:
Ovo može i drugačije da se uredi. Tamo gde je samo jedan zaposleni, ovakvo uređenje je neprimenljivo. Onda treba brisati ovaj deo i ostaviti samo obavezu izrade liste indikatora i obavezu ovlašćenog lica da prijavi sumnjivu transakciju)

Redovno stručno obrazovanje, osposobljavanje i usavršavanje zaposlenih

Redovno stručno obrazovanje, osposobljavanje i usavršavanje zaposlenih koji obavljaju poslove sprečavanja i otkrivanja pranja novca i finansiranja terorizma, kao i zaposlenih koji dolaze u kontakt sa strankama je obavezujuće.

Stručno obrazovanje, osposobljavanje i usavršavanje se sprovodi na osnovu usvojenog programa godišnjeg stručnog obrazovanja, osposobljavanja i usavršavanja zaposlenih za sprečavanje i otkrivanje pranja novca i finansiranja terorizma.

Obuku sprovodi Ovlašćeno lice, lično, putem radionica, seminara i testova (propisati nešto što obveznik može da ispoštuje).

Unutrašnja kontrola se sprovodi od strane Ovlašćenog lica, a naročito se odnosi na kontrolu primene radnji i mera poznavanja i praćenja stranke i srazmerna je procenjenom riziku na nivou obveznika. Unutrašnja kontrola se sprovodi najmanje jednom godišnje, od strane ovlašćenog lica ili njegovog zamenika, pregledom uzorka dosijea stranaka fizičkih, pravnih lica i preduzetnika. O unutrašnjoj kontroli se sačinjava izveštaj u kom se opisuju nepravilnosti, nalaže se njihovo otklanjanje i daju se rokovi za otklanjanje nepravilnosti. O izvršenim unutrašnjim kontrolama se obaveštava direktor.

Integritet zaposlenih

Prilikom zasnivanja radnog odnosa na radnim mestima na kojima se dolazi u kontakt sa strankama, vrši se provera da li je kandidat za to radno mesto osuđivan za krivična dela kojima se pribavlja protivpravna imovinska korist ili krivična dela povezana sa terorizmom.

Tajnost podataka

Svi podaci, informacije i dokumentacija koji su prikupljeni u skladu sa Zakonom, predstavljaju poslovnu tajnu.

Zabrana odavanja informacija

Ne sme se stranci, odnosno trećem licu odati informacija o prijavi sumnjive transakcije USPN, niti o tome da je USPN zahtevala postupanje u vezi sa strankom, odnosno da je protiv stranke ili trećeg lica pokrenut ili bi mogao biti pokrenut postupak u vezi sa pranjem novca ili finansiranjem terorizma.

Čuvanje podataka

Podaci i dokumentacija u vezi sa strankom, uspostavljenim poslovnim odnosom sa strankom i izvršenom transakcijom, čuvaju se najmanje 10 godina od dana okončanja poslovnog odnosa, izvršene transakcije.

Podaci i dokumentacija o ovlašćenom licu, zameniku ovlašćenog lica, stručnom osposobljavanju zaposlenih i izvršenim unutrašnjim kontrolama čuvaju se najmanje pet godina od dana prestanka dužnosti ovlašćenog lica, izvršenog stručnog osposobljavanja ili izvršene unutrašnje kontrole.

Evidencije

Uspostavlja se evidencija podataka o strankama, kao i poslovnim odnosima u elektronskom obliku. Evidencija podataka o strankama se vodi po hronološkom redu i obavezno sadrži podatke iz člana 99. Zakona. Evidencija mora biti pretraživa po sledećim kriterijumima: ime, prezime, naziv pravnog lica, datum transakcije, iznos transakcije, valuta transakcije i država sa kojom se vrši transakcija.

Postupak za interno prijavljivanje kršenja odredaba Zakona

Zaposleni u agenciji mogu prijaviti nepostupanje agencije, odnosno njenih zaposlenih odredaba Zakona i drugih propisa u ovoj oblasti, na br. tel. _______________.

Garantuje se anonimnost zaposlenog, kao i zaštita zaposlenog koji prijavi kršenje propisa u ovoj oblasti.

Završne odredbe

Ovaj program se primenjuje počev od __________ godine.